islam ve dinlerin karsilasmasi

[gulistan_2]

"biz, icinde dogruya rehberlik ve nur oldugu halde, tevrat'i indirdik. kendilerini (Allaha) vermis peygamberler onunla yahudilere hükmederlerdi. allahin kitabini korumalari kendilerinden istendigi icn Rablerine teslim olmus zahidler ve bildinler (de)...hepsi ona sahitlerdi. su halde (ey yahudiler ve hakimler) insanlardan korkmayin, benden korkun! ayetlerimi az bir bedel karsiliginda satmayin. kim Allahin indirdigi ile hükmetmezse, iste onlar kafirleirn ta kendileridir" (maide 44)

"yaratiklar arasindaki fark, onlarin dis bicimlerinden (nam) ileri gelir; ic anlama (mana) nüfuz edildigindeyse (görülür ki), orada sükunet ve baris vardir.

ey varolusun iligi ve özür! iste ancak bu bakis acisi nedeniyle dir ki, müslüman, zerdüst ve yahudi arasinda bir takim farkliliklar meydana gelmistir" (Rumi)
.......................
Dissal bicime (nam) nüfuz ederek icsel anlam (mana) ile ilgilendigi icindir ki, sufilik, bizzat dogasi geregi, dinsel bicimlerin farkliligini birbirine baglayan esrarli birlige dalmak konusunda tam yetkilidir. öte yandan o, mukayeseli dinin en derin problemlerine, bir baska ifadeyle bizzat dinin tabiatini ihlal etmeksizin ihmal edilemeyecek olan problemlere tastamam hakkini verebilecek olan biricik tezahürdür. ayrica, modern tesirlerin islam dünyasinda gerceklestirmis oldugu genislme de, mukayeseli (olarak) dinin ciddi sekilde incelenmesini mutlak olarak zorunlu hale getirmistir. bu ihtiyaca cevap vermek icin, sufi hikmet hazinesinin icermekte oldugu bütün nahatlari, aksi halde muhtemelen hep kapali kalacak olan kapilari kendileriyle acmak icin, kullanmak gerekir. böylece, islamin, sufilikte mündemic oaln icsel ögretilerinin saglamis oldugu metafizik görüse (vision) müracaat ederek pekcok problemin cözümlenmesine yardim edilmis olacaktir.

[gulistan_2]

Ynt: islam ve dinlerin karsilasmasi

Mukayeseli din meselesi islami bakis acisindan ele alindiginda, ta astan sunu hatirda tutmak gerekir ki, baska dinlerin varliginin metafizik ve teolojik anlami, ya geleneksel homojen medeniyetlerin ya da, kendisinde artik evrensel homojen kavrami bulunamayan modern dünyanin dikkate alinmasi durumuna göre degisir.

Müslüman ya da bir baskasi olsun, geleneksel bir insan icin -yani, hayati ve düsüncesi, askin kaynakli bir dizi prensipler tarafindan sekillendirilen ve bu prensiplerin hayatin bütün alanlarinda göründügü bir yoplum icinde yasayan bir insan icin- diger dini gelenekler, sadece genel manevi gerceklik kuralini teyit eden bazi istisnai durumlarda haric, dogrudan görünürler..

Modern zamanlardan önce, her dinin kurucusu, kendisini izleyenlerin dogduklari, yasadiklari ve sonra da öldükleri günes sistemindeki günes gibi görünürdü. diger dinlerin kuruculari -tipki günes gökyüzünü aydinlattiginda, yine de güneslerden asagi olmayan yildizlar artik gözlemlenemedigi gibi- ya bilinmiyorlardi, yahutta bazi durumlarda, islam icin oldugu gibi, gökyüzündeki yildizlarin, yani kendileri de kendi özgün günes sistemlerinin merkezindeki bir takim günesler olmus olsalarda, günes gibi ayni öneme sahip olmayan yildizlarin arasina sürgüne gönderiliyorlardi.

Nasil ki insan, zihnen ve psikolojk olarak -modern astronomi ona baska (günesler)inde var oldugunu vvurguluyor ise de- tek bir günesi olan fizik bir dünyada yasamak icin kurulmus/ var edilmisse, aynen bunun gibi insan, dinî olarak ve ruhen de kendisine bagli oldugu dinin bânisi olan hususi günesin isiginda yasamak icin varedilmis/ kurulmustur.

Normal zamanda, bir adamin dini (ona göre gercek) "dinin kendisidir" ve gercekten de, her din, kendisine göre "(gercek) insanlik olan" bir insanligi" hedefler/hitap eder.

[gulistan_2]

Ynt: islam ve dinlerin karsilasmasi

Bir dinin kendisini tek gercek olarak görüp digerlerini dista birakmasi, mutlak olandan kaynaklandigi, böylece bizatihi, bütün hayatin bir (yasam) modeli oldugu icin, onun ilahi menseinin bir göstergesidir.

nasil ki, normal zamanda yeryüzünde normal bir hayat yasamasi icin insanin kendi günes sisteminin günesini bilmesi yetiyorsa, bunun gibi normal durumlarda insanin diger geleneklerin metafizik anlamini bilmeye ihtiyac yoktur!

Modern astronomi ona evrende binlerce baska günesin var oldugunu ögrettiginde bile, o bu bilgiyi kendi düsüncelerinn gerisine sürgüne gönderir ve sanki kendi günesi biricik günesmis gibi, yasamaya devame der. icinde yasamis oldugu fizik alemin dogrudan tecrübesi ona, tabiatinda mutlak olan herhangi birseye, (degere) sahip olan bir tasavvur sunar ve bu, o (fizik aleminin) simgesel karakteri sebebiyledir. insan, gökyüzünde yalniz bir gögünde yalniz bir günesin normal görünmesi, insani zihin ve nefsin (psyche) dogal yapisina da uygun düser ve sadece bu, onun icin bir anlami olan dogal bir cevre olusturur.

Ayni sekilde, dini alanda da, insan kendi dininin degerlerinin kendisi icin mutlak ve tartismasiz biricik degerler oldugu, tam uyumlu/mütecanis dini bir gelenek icinde yasamak icin yaratilmistir. insanligin geleneksel bölünmeleri varligini devam ettirdigi sürece, diger geleneklerin manasini kavramaya calismak zorunlu degildi, hatta ereksiz oldugu bile söyleneilirdi, iki dini gelenegin dogrudan iliskiye girdikleri zamanki özel kosullar haric...

Bununla birlikte bu durumda bile, (dinlerin) bu karsilasmasi, modernci algilayisin kök salmis oldugu dünyanin diger kisimlerinda oldugu gibi, batida da geleneksel ortamin homojenliginin, kücük ya da büyük ölcüde parcalanmis olmasina ragmen, bugün sahip olduguyla ayni öneme sahip degildir.

Asirlar boyunca hristiyan ve yahudi azinliklar müslüman dünyada yasamislar ve dahasi, tesadüfen farkli cemaatler arasinda dini temaslar olmustu; ama onlardan her birisi, kendi özgün geleneksel dünyasinda yasamaktaydi...

Böyle bir durumda, bir gelenek icin söz konusu olan bir baska gelenegi arastirma zarureti, bilgi modern birey icin söz konusu olaniyla tamamen ayni degildir. modern düsüce tarafinan etki altinda tutulan bu berikisi, kendisinkinden farkli olan dinlerin problemlerini, dinin bizzat dogasini ele alip inceleyen bir baska zeminde degerlendirmeye mecburdur.

[gulistan_2]

Ynt: islam ve dinlerin karsilasmasi

Denilebilecektir ki, diger dini gelenekleri incelemek sayet zaruri ise, bu, astronomik ve dini dünyalarin bütün sinirlarinin kayboldugu bu modern dünyanin kendine özgü kosullarinin bir sonucudur.

simdi bir cikmaz vardir: bir taraftan kendi dinine bagli kalmayi arzulamak, ama bununla birlikte, diger gelenekleri de degerli/gecerli olarak kabul etmek.

Bu arada bu, modern insanin karsi karsiya bulundugu anormal durumun neticelerinden biridir; bu, insanin icinde yasadigi anormal kosullarin sonuclarindan biridir. ama bu yine de, sayet dinin kendisine olan inancini kaybetmek istemiyorsa, modern insanin karsi koymasi gereken bir problemdir.

fas'ta veya meshed'de yasayan geleneksel bir müslüman icin, budizmin veya hristiyanligin gercekleriyle mesgul olmak zorunlu degildir. italya veya ispanya daglarinda yasayan bir köylü icinde, hinduizm hakkinda bilgi sahibi olmak öyle acil bir hsusu degildir.

Ama, kendisinde, dini bir kültürün mütecanisligi modern seküler felsefeler tarafindan parcalanmis olan veyahutta yabanci geleneklerin sahih manveviyati ile girdigi bir iliskiden etkilenmis bulunan herhangi bir kimse icin diger dinlerin varliginin metafizik ve teolojik sonuclarini hic hesaba katmamak artik mümkün degildir.

sayet bunu yaparsa, ya kendi öz dinini kaybetme ya da, en azindan sunu söyleyelim ki, ilahi merhamete sinir koyan bir ilahiik anlayisina sahip olma tehlikesiyle yüz yüze gelir.

Coklari, dini bicimlerin coklugunu, bütün dinlerin bizzat degerine karsi bir delil olarak kullanmislardir. bu düsüncenin bugün öylesine pek cok farkli bicimler altinda belirtilmis ve izah edilmis olmasi vakiasi, bizzat günümüzde dier dinlerin incelenmesinin acil oldugunu ortaya koyunca, (su halde) bu muhtemelen sadece bizzat dini korumak icin olacaktir.

öte yandan bu caba, modern zihniyet ile iliskiye gecmis, ama yine de yüzleri maneviyata dönük olan kimseler veya, istisnai sartlarda yer aldiklarindan, bununla ugrasabilecek olanlar icin de (bir görev olarak) gereklidir.

geleneksel otoritelerin elbette, dinin diger bicimlerinden bahsetme gereksinimi duymaksizin, geleneksel bir dinleyici kitlesine hitap etme hakki vardir. buna karsilik, diger geleneklerin hikmet hazinesinin kendileir vasitasiyla acilabilecegi, böylece de bu hikmeti kabul etmeye hazir olanlara, gelenek ve vahyin -bicimlerindeki farkliligina karsin- temel birligi ile evrenselligini bildiren anahtarlari saglama yetenegine saip olan kimselerde vardir.

dini, odern süphecilik karsisinda savunmak icin en güclü unsur, kesinlikle dinin evrenselligi ile Allahin pekcok kereler insana hitap ettigi, her seferinde de "Je:Ben" dedigi vahyinin yönelmekte oldugu (her) hususi insanliga uygun bir dille hitap ettigi temel hakikatinin gerceklesmis olmasidir.

[gulistan_2]

Ynt: islam ve dinlerin karsilasmasi

Farkli dinler arasindaki iliskileri arastirmanin güclügü dogal olarak ancak, bizzat dinin hakikati ile mesgul olundugu zaman kendini gösterir. bir septik veya bilimsel gözlemci veyahutta bagdastirmaci icin mesele, tarihi olay ve vakialarin veya duygusal aliskanliklarin ötesine asla gecmez; bu, burada ilgilenecegimiz böylesi bir davranis degildir.

din arastirmasinin ortaya cikardigi esas problem, bir taraftan diger gelenekleri okuyup ögrenip, onlari da Allaha götüren gecerli manevi yollar ve vasitalar olarak kabul etmekle birlikte, bireyin kendi öz dininin dini gercegini, geleneksel bütülügünü ve teolojik, dogmatik yapilarini sürdürmekten ibarettir.

renk körlügünden muzdarip olan bir kimse icin, gökkusagini olusturan renklerin ne olduklarini bilmek fazla önemli degildir. iste kesinlikle tam bundandir ki, diger dinlerin arastirilmasini dini ve metafizik bakimdan zorunlu kilmis olan kuvvetlerin bizzat kendileri bu arastirmayi son derece zor hale getirmislerdir.

modernizm, dinsel inanci ya yok etmistir, ya da daraltmistir. bir zamanlar insanlar sadece, günümüzden daha az süpheci olmayip. onlarin imanlari da daha az dar idi.

bugün herkes, acik düsünceli olmakla seviniyor, düsüncenin bir penceresini acik tutmanin güzel bir sey oldugu kabul edilebilir, ama bu düsüncenin duvarlarinin da olmasi sartiyla... sayet bir odanin duvarlari yoksa, pencerelerinin acik yada kapali olmalari fazla önemli degildir.

insan bir kere vahyi gelenegi reddedince, din hususunda acik düsüncye sahip olmasinin fazla bir faydasi olmaz, cünkü, gercegi ve yanlisi birbirinden ayirdetmek icin artik hicbir ölcüte sahip degildir.

iman, müslümanlar, hindular ve digerlerinde oldugu gibi, pekcok hristiyanda da daralmistir. burada biz, gelenekten vaz gecmis ve sonuc olarak da, genis ya da dar, artik imani olmayan kimselerden degil, ama bu gelenek icinde kalan ve dini inanclari, modernizmin saldirilari sebebiyle ciddi olarak sinirlanmis olan kimselerden söz ediyoruz.

sadece islamin durumunu zikredersek (denilebilir ki), modernizm sadce bazi kimselerin imanini zayiflatmadi,a yni zamanda islamin en evrensel ynöüne, yani sufilige karsi olan bazi hareketler de meydana getirdi. (bu nedenle de), sade bir köylü, islama dair, üniversiteler tarafindan yetistirilmis bir akilcidan daha evrensel bir anlayisa sahiptir.