ashabul icma ve hadislerinin durumu

[Elmeddin er-Rafizi]

BİSMİLLAHİR RAHMANİR RAHİM
HAMD OLSUN ALEMLERİN RABBİNE
VE SELAM OLSUN MEVLAMIZ MUHAMMEDE VE TERTEMİZ EHLİ BEYTİNE

bundan sonra... "ashabul icma (أصحاب الإجماع)" konusu şia hadis ilminde önemli konulardan ve üzerinde tartışmaların olduğu konulardandır. bazı alimler r.a "ashabul icma" içerisinde yer alan alimlerin sika (güvenilir)'ler hariç kimseden rivayet etmediklerini, dolayısı ile onların mürsellerinin ve "bazı ashabımızdan" veya "kendisine anlatan birinden" diyerek raviyi kapalı bıraktıkları hadislerinin de sahih olduğunu söylemiştirler. buna karşın bazı alimlerimiz r.a bu görüşe itiraz etmiş ve bunun gerçeğe dayalı olmadığını, ashabul icma'dan olan alimlerin r.a de zayıf, meçhul ve hatta yalancı kişilerden rivayetler yaptığını söylemektedirler. inşaAllah bu başlık altında öncelikle "ashabul icma" hakkında bilgi verecek, daha sonra ise muhaddis Seyyid Ebul Kasım el-Hoi r.a'ın bu konudaki tahkikatini sizlerle paylaşacağız.

[Elmeddin er-Rafizi]

Ynt: ashabul icma ve hadislerinin durumu

1. ashabul icma hangi ravilerden oluşur: ashabul icma içerisindeki raviler 3 tabakadan oluşurlar. ve bu tabakalar ravilerin hangi masum a.s'ın ashabı içerisinde olmaları ile belirlenirler. ashabul icma hakkında bilgi veren ilk rical alimi İslam ve müslümanların rüknü Şeyh Keşşi r.a'dır. "Rical" kitabında ashabul icma ravilerini 3 tabaka halinde zikretmiştir. şimdi "Ricali Keşşi"den bu tabakaları ve tabakalarda yer alan ravileri aktaracağız.

icma ashabının ilk tabakası imam Bakır ve imam Sadık a.s'ın ashabı içerisinde yer alan ravilerin r.a oluşturduğu tabakadır. Rüknül İslam Keşşi r.a bu konuda diyor ki:

• [li]في تسمية الفقهاء من أصحاب أبي جعفر و أبي عبد الله عليهما السلام
  Ebu Cafer (imam Muhammed el-Bakır a.s) ve Ebu Abdullah (imam Cafer es-Sadık a.s)’ın ashabından olan fakihlerin tanıtımı
  
  قال الكشي : اجتمعت العصابة على تصديق هؤلاء الأولين من أصحاب أبي جعفر (عليه السلام) و أبي عبد الله (عليه السلام) و انقادوا لهم بالفقه، فقالوا أفقه الأولين ستة زرارة و معروف بن خربوذ و بريد و أبو بصير الأسدي و الفضيل بن يسار و محمد بن مسلم الطائفي، قالوا و أفقه الستة زرارة، و قال بعضهم مكان أبي بصير الأسدي أبو بصير المرادي و هو ليث بن البختري
  ashabımız Ebu Cafer (imam Muhammed el-Bakır a.s) ve Ebu Abdullah (imam Cafer es-Sadık a.s)'ın ashabından olan şu ilk kişilerin fakihliğinde ittifak içerisinde olup onlar arasında şu altı kişinin diğerlerinden daha üstün olduğunu söylemektedirler: Zurare, Maruf b. Harrebuz, Bureyd el-İclî, Ebu Basir el-Esedî, Füzeyl b. Yesar, Muhammed b. Müslim et-Taifi. Bunların içinde de en fakihi Zurare'dir.
  
  Keşşi r.a, "Rical el-Keşşi", sayfa 5/238, №431[/li]

görüldüğü gibi burada Keşşi r.a imam Bakır ve imam Sadık a.s'ın ashabından 6 ravi zikretmiş ve ashabımızın onların fakihliği konusunda ittifak içerisinde olduğunu söylemektedir. fakat icma ashabının 2-ci tabakasını oluşturan imam Sadık a.s'ın ashabından olan ravileri zikrederken diyor ki:

• [li]تسمية الفقهاء من أصحاب أبي عبد الله عليه السلام
  Ebu Abdullah (imam Cafer es-Sadık a.s)’ın ashabından olan fakihlerin tanıtımı
  
  أجمعت العصابة على تصحيح ما يصح من هؤلاء و تصديقهم لما يقولون، و أقروا لهم بالفقه، من دون أولئك الستة الذين عددناهم و سميناهم، ستة نفر جميل بن دراج، و عبد الله بن مسكان، و عبد الله بن بكير، و حماد بن عيسى، و حماد بن عثمان، و أبان بن عثمان، قالوا و زعم أبو إسحاق الفقيه يعني ثعلبة بن ميمون أن أفقه هؤلاء جميل بن دراج و هم أحداث أصحاب أبي عبد الله عليه السلام
  ashabımız şu kişilerden sahih olarak rivayet edilenlerin sahih olduğunu ve açıklamalarını doğrulamada ittifak içerisinde olup onların fakihliğini vurgulamaktadırlar, Onlar sırasıyla şunlardan ibarettir: Cemil b. Derrac, Abdullah b. Muskan, Abdullah b. Bukeyr, Hammad b. İsa, Hammad b. Osman ve Eban b. Osman. Ebu İshak-i Fakih, yani Sa'lebe b. Meymun bunların arasında Cemil b. Derrac'ın diğerlerinden daha fakih olduğunu ve hepsinin Ebu Abdullah (imam Cafer es-Sadık a.s)'ın ashabından olduğunu söylemiştir.
  
  Keşşi r.a, "Rical el-Keşşi", sayfa 5/375, №705[/li]

görüldüğü gibi bu tabakada da 6 ravi zikredilmiştir fakat önceki tabakadan farkı önceki tabakaya hem imam Bakır ve hem de imam Sadık a.s'ın ashabı içerisinde yer alan raviler dahildi ama bu ikinci tabakaya sadece imam Sadık a.s'ın ashabından olan raviler dahildir.

Keşşi r.a üçüncü tabaka hakkında ise şunları söylemektedir:

• [li]تسمية الفقهاء من أصحاب أبي إبراهيم و أبي الحسن الرضا عليهما السلام
  Ebu İbrahim (imam Musa el-Kazım a.s) ve Ebul Hasan er-Rıza (imam Ali er-Rıza a.s)’ın ashabından olan fakihlerin tanıtımı
  
  أجمع أصحابنا : على تصحيح ما يصح عن هؤلاء و تصديقهم، و أقروا لهم بالفقه و العلم و هم ستة نفر آخر دون الستة نفر الذين ذكرناهم في أصحاب أبي عبد الله (عليه السلام) ، منهم يونس بن عبد الرحمن، و صفوان بن يحيى بياع السابري، و محمد بن أبي عمير، و عبد الله بن المغيرة، و الحسن بن محبوب، و أحمد بن محمد بن أبي نصر، و قال بعضهم مكان الحسن بن محبوب الحسن بن علي بن فضال و فضالة بن أيوب، و قال بعضهم مكان ابن فضال عثمان بن عيسى، و أفقه هؤلاء يونس بن عبد الرحمن و صفوان بن يحيى
  ashabımız şu kişilerden sahih olarak rivayet edilenlerin sahih olduğunu ve açıklamalarını doğrulamada ittifak içerisinde olup onların fakihliğini vurgulamaktadırlar, Onlar sırasıyla şunlardan ibarettir: Yunus b. Abdurrahman, Savfan b. Yahya, Muhammed b. Ebu Umeyr, Abdullah b. Muğire, Hasan b. Mahbub, Ahmed b. Muhammed b. Ebi Nadr. Bunların içinde de en fakihi Yunus b. Abdurrahman ve Savfan b. Yahya'dır.
  
  Keşşi r.a, "Rical el-Keşşi", sayfa 6/556, №1050[/li]

bu tabakada da Keşşi r.a 6 ravi zikretmiştir ki, 3 tabakanın her birinde 6 ravi toplam 18 ravi etmektedir. görüyoruz ki, Keşşi bu saydığı raviler hakkında "ashabımız şu kişilerden sahih olarak rivayet edilenlerin sahih olduğunu.... doğrulamada ittifak içerisindedir" diyor. şimdi Keşşi r.a'ın ne demek istediğini bir örnek vererek açıklayalım.

Sikatul İslam Kuleyni r.a "el-Kafi" kitabında şöyle bir sened ile hadis rivayet etmiştir:

• [li]أحمد بن محمد ومحمد بن يحيى، عن محمد بن الحسن، عن يعقوب بن يزيد، عن ابن أبي عمير، عن رجاله، عن أبي عبدالله (عليه السلام) قال
  Ahmed b. Muhammed ve Muhammed b. Yahya bana Muhammed b. Hasan'dan, o Yakub b. Yezid'den, o ibni Ebu Umeyr'den, o kendi ricalinden, o da Ebu Abdullah (imam Cafer es-Sadık a.s)'dan anlattı, dedi ki:
  
  Kuleyni r.a, "el-Kafi", 1/462, hadis 5[/li]

görüldüğü gibi bu sened'de ibni Ebi Umeyr vardır ve o Keşşi r.a'ın söylediği gibi icma ashabındandır. bu senedin ibni Ebu Umeyr'e kadar olan kısmında yer alan tüm raviler sika (güvenilir) ve fazilet sahibi kişilerdir. dolayısı ile sened ibni Ebu Umeyr'e kadar sahihtir ki, bu ve benzeri durumları Keşşi r.a şöyle ifade ediyordu: "şu kişilerden sahih olarak rivayet edilenlerin"

yani sened bu kişilere kadar sahih. ama görüyoruz ki, ibni Ebu Umeyr kendisi ile imam Sadık a.s arasında yer alan raviyi açıklamamış, ou kapalı bırakmıştır. bu yüzden biz onun kimliğini bilemiyoruz. fakat Keşşi r.a'a göre burası artık önemli değildir, önemli olan senedin ibni Ebu Umeyr veya benzeri icma ashabından bir raviye ulaşmasıdır. eğer sened ibni Ebu Umeyr ve benzeri icma ashabından olan ravilerden birine ulaşmışsa gerisi otomatik olarak sahih olmaktadır. artık senedin sonraki kısmı ister meçhul olsun, ister zayıf, ister yalancı ve istersede mürsel olsun hiç bir şey değişmez.

Şeyhut Taife Tusi r.a da "İddetul Usul" kitabında mürsel hadisler hakkında konuşurken bu meseleye işaret etmiş, Muhammed b. Ebu Umeyr, Savfan b. Yahya, Ahmed b. Muhammed Ebi Nadr ve benzerlerinin mürsel hadislerinin müsned olduğunu çünkü onların sika (güvenilir) raviler hariç hiç kimseden rivayet etmediklerini söylemektedir (bkz: Şeyh r.a, "İddetul usul", 1/154).

yani icma ashabı kuralına göre yukarıda örnek olarak aktardığımız hadis sahih olmaktadır. işte alimler arasında tartışma konusu olan da budur, bazıları "hadisin senedi icma ashabından bir raviye doğru, güvenilir bir şekilde vardıktan sonrası otomatik olarak sahih olur" demekte, buna karşın bazıları icma ashabı ile diğer raviler arasında bir fark görmemekte ve senedin tamamının araştırılmasını şart bilmektedirler.

[Elmeddin er-Rafizi]

Ynt: ashabul icma ve hadislerinin durumu

http://www.al-khoei.us/books/index.php?id=2706