Fazl b. Şazan imam Rıza a.s'ın ashabından mıdır?

[Elmeddin er-Rafizi]

BİSMİLLAHİR RAHMANİR RAHİM
HAMD OLSUN ALEMLERİN RABBİNE
VE SELAM OLSUN MEVLAMIZ MUHAMMEDE VE TERTEMİZ EHLİ BEYTİNE

bundan sonra... malum olduğu üzere Fazl b. Şazan el-Ezdi en-Nişaburi r.a taifemizin yüce, değerli, seçkin, sika (güvenilir) ve yüz akı olan alimlerindendir. onun masumlar a.s'dan Hz. Ali en-Naki ve Hz. Hasan el-Askeri a.s'ın ashabından olması konusunda her hangi bir ihtilaf mevcut değildir fakat onun Hz. Ali er-Rıza a.s'ın ashabından olup olmamsı konusu ihtilaflıdır. inşaAllah bu başlık altında öncelikle Fazl b. Şazan'ın biografisi hakkında bilgi verecek daha sonra ise onun Hz. Ali er-Rıza a.s'ın ashabından olup olmadığını araştıracağız.

[Elmeddin er-Rafizi]

Ynt: Fazl b. Şazan imam Rıza a.s'ın ashabından mıdır?

1. Fazl b. Şazan r.a'ın biografisi: Fazl b. Şazan, hakkında rical kitaplarından bilgi verilmeye gerek olmayacak kadar büyük bir şahıstır. zira onun ilim, zühd ve takvası, İslami ilimlerde bıraktığı izler onu azacık tanıyan her kes için aşikardır. fakat biz hakkında bilgisi sahibi olmayan kardeşlerimiz için onun biografisini aktaracağız.

Seyyid Ebul Kasım el-Hoi r.a onun biografisinde diyor ki:

• [li]الفضل بن شاذان
  Fazl b. Şazan
  
  قال النجاشي: الفضل بن شاذان بن الخليل أبو محمد الأزدي النيشابوري كان أبوه من أصحاب يونس، وروى عن أبي جعفر الثاني، وقيل الرضا أيضا عليهما السلام، وكان ثقة، أحد أصحابنا الفقهاء والمتكلمين، وله جلالة في هذه الطايفة
  Necaşi dedi ki: "Fazl b. Şazan b. Halil, Ebu Muhammed el-Ezdi en-Nişaburi. babası Yunus (b. Abdurrahman)'ın ashabındandır. Fazl b. Şazan Ebu Cafer es-Sani (imam Muhammed et-Taki a.s)'dan rivayet etmiştir, imam Rıza a.s'dan da rivayet ettiği söylenmiştir. ve Fazl sika (güvenilir), fakih ve mütekellim ashabımızdandır ve bu taife içerisinde yüce bir kişidir."
  
  وقال الشيخ: الفضل بن شاذان النيشابوري فقيه، متكلم، جليل القدر
  ve Şeyh (Tusi) dedi ki: "Fazl b. Şazan en-Nişaburi, fakih, mütekellim ve yüce değerli bir kişidir."
  
  وعده في رجاله (تارة) في أصحاب الهادي عليه السلام، قائلا: الفضل ابن شاذان النيشابوري، يكنى أبا محمد
  وأخرى في أصحاب العسكري عليه السلام (2) وذكر مثل ذلك
  (Şeyh Tusi) "Rical" kitabında onu Hz. Hadi (imam Ali en-Naki a.s) ve Hz. Askeri (imam Hasan el-Askeri a.s)'ın ashabı içerisinde zikrederek diyor ki: "Fazl b. Şazan en-Nişaburi, künyesi Ebu Muhammed'dir"
  
  وعده الكشي من جملة العدول والثقات ممن روى عن محمد بن سنان
  ve Keşşi onu adil ve sikat (güvenilir)'den olup Muhammed b. Sinan'dan rivayet edenler arasında saymıştır.
  
  وقال في ترجمة الفضل نفسه (416): أبو محمد الفضل بن شاذان رحمه الله
  ve Keşşi Fazl'ın biografisinde diyor ki: Ebu Muhammed Fazl b. Şazan r.a
  
  سعد بن جناح الكشي، قال: سمعت محمد بن إبراهيم الوراق السمرقندي، يقول: خرجت إلى الحج، فأردت أن أمر على رجل كان من أصحابنا معروف بالصدق والصلاح والورع والخير، يقال له بورق البوشنجاني (قرية من قرى هراة) وأزوره وأحدث به عهدي، قال: فأتيته فجرى ذكر الفضل ابن شاذان رحمه الله، فقال بورق: كان الفضل به بطن شديد العلة، ويختلف في الليلة مائة مرة إلى مائة وخمسين مرة، فقال له بورق: خرجت حاجا فأتيت محمد ابن عيسى العبيدي، فرأيته شيخا فاضلا في أنفه اعوجاج وهو القنا، ومعه عدة، ورأيتهم مغتمين محزونين، فقلت لهم: ما لكم؟ فقالوا: إن أبا محمد (ع) قد حبس، قال بورق: فحججت ورجعت، ثم أتيت محمد بن عيسى ووجدته قد انجلى عنه ما كنت رأيت به، فقلت: ما الخبر؟ قال: قد خلي عنه، قال بورق: فخرجت إلى سر من رأى ومعي كتاب يوم وليلة، فدخلت على أبي محمد (ع) وأريته ذلك الكتاب، فقلت له: جعلت فداك، إني رأيت أن تنظر فيه، فلما (قال) نظر فيه وتصفحه ورقة ورقة، فقال: هذا صحيح ينبغي أن يعمل به، فقلت له: الفضل بن شاذان شديد العلة، ويقولون إنها من دعوتك بموجدتك عليه، لما ذكروا عنه أنه قال: إن وصي إبراهيم خير من وصي محمد صلى الله عليه وآله!، ولم يقل جعلت فداك هكذا، كذبوا عليه، فقال: نعم كذبوا عليه، رحم الله الفضل، رحم الله الفضل، قال بورق: فرجعت فوجدت الفضل قد مات في الأيام التي قال أبو محمد (ع) رحم الله الفضل
  Sad b. Cenah el-Keşşi dedi ki: Muhamed b. İbrahim es-Semerkani'nin şöyle dediğini duydum: Hacca giderken, yolumun üzerinde bulunan doğruluk, salah, takva ve hayırla tanınan Budak Buşencani adındaki arkadaşıma uğrayayım dedim. Onun yanına varıp sohbete başladığımızda Fazl b. Şazan'dan söz açıldı. Budak "O midesinden çok rahatsızdır..." dedi ve şunları da ekledi: "Hac merasimini yerine getirmek için Mekke'ye gittiğimde, değerli ve faziletli bir şeyh olan Muhammed b. İsa el-Ubeyd'in yanına gittim. Onun evinde, üzgün ve perişan bir halde oturan bir grup gördüm. Bunun sebebini sorunca şöyle dediler: "Ebu Muhammed (imam Hasan el-Askeri a.s.) zindana atılmış." Yoluma devam ettim, dönüşümde yine Muhammed b. İsa'ya uğradım. Onu güler yüzlü ve dinç buldum. Bunun sebebini sordum, dedi ki: "imam serbest bırakıldı." Ben gündüz ve gece (amelleriyle ilgili dan) kitabımı da beraberimde götürüp Samarra'ya gittim. Ebu Muhammed (imam Hasan el-Askeri a.s.)'ın huzuruna vardım. Kitabı O hazrete gösterip "Canım sana feda olsun, bu kitaba bakar mısınız?" dedim. imam kitabın her sayfasına bakarak şöyle buyurdu: "Sahihtir, bununla amel etmek iyidir." Ben dedim ki: "Fazl çok hastadır ve hastalığının sebebinin de sizin O'nun hakkında etmiş olduğunuz dua olduğunu duydum. Duydum ki onun İbrahim a.s'ın vasiyyinin Rasulullah s.a.a'in vasiyyinden üstün gördüğünü size anlatmışlar. Halbuki bu doğru değil, bunu yalanla ona isnad etmişler." dedim. imam buyurdu: "Evet, ona yalan nispet edilmiştir. Allah Fazl'a rahmet etsin, Allah Fazl'a rahmet etsin" Budak diyor ki: Ben geri döndüm ve imam'ın "Allah Fazl'a rahmet etsin." dediği günlerde Fazl'ın vefat etmiş olduğunu anladım."
  
  جعفر بن معروف، قال: حدثني سهل بن بحر الفارسي، قال: سمعت الفضل بن شاذان آخر عهدي به يقول: أنا خلف لمن مضى، أدركت محمد بن أبي عمير، وصفوان بن يحيى وغيرهما، وحملت عنهم منذ خمسين سنة، ومضى هشام ابن الحكم رحمه الله، وكان يونس بن عبد الرحمان رحمه الله خلفه، كان يرد على المخالفين، ثم مضى يونس بن عبد الرحمان ولم يخلف خلفا غير السكاك، فرد على المخالفين حتى مضى رحمه الله، وأنا خلف لهم من بعدهم رحمهم الله
  Cafer b. Maruf dedi ki: bana Sehl b. Bahr el-Farisi anlattı, dedi ki: Fazl b. Şazan'ın şöyle dediğini duydum: "ben gidenlerin size halefiyim, Muhammed b. Ebu Umeyr, Safvan b. yahya ve diğerlerini gördüm. Hişam b. Hekem ölünce onun yerine Yunus b. Abdurrahman geçti ve o da öldükten sonra muhaliflere cevap verme konusunda yerine Sekkak geçti; şimdiyse onların yerine ben geçtim"
  
  محمد بن الحسين، عن عدة أخبروه، أحدهم أبو سعيد بن محمود الهروي، وذكر أنه سمعه أيضا أبو عبد الله الشاذاني النيسابوري، وذكر له أن أبا محمد عليه السلام ترحم عليه ثلاثا، ولاء
  Muhammed b. hüseyin bana Ebu Said b. Mahmud el-Herevi'nin de aralarında bulunduğu bir guruptan anlattı, dedi ki: Ebu Abdullah Şazani'nin şöyle dediğini duyduk: "Ebu Muhammed (imam Hasan el-Askeri a.s) Fazl b. Şazan için 3 defa rahmet okudu"
  
  Seyyid Ebul Kasım el-Hoi r.a, "Mucem ricalil hadis", 14/309-313, 9374-cü ravi[/li]

[Elmeddin er-Rafizi]

Ynt: Fazl b. Şazan imam Rıza a.s'ın ashabından mıdır?

2. Fazl b. Şazan imam Rıza a.s'ın ashabından mıdır? yukarıda da söylediğimiz gibi onun Hz. Ali en-Naki ve Hz. Hasan el-Askeri a.s'ın ashabından olması konusunda her hangi bir ihtilaf mevcut değildir fakat onun Hz. Rıza a.s'ın ashabından olup olmadığı ihtilaflıdır. yukarıda onun biografisini aktarırken gördük ki, Şeyh Tusi r.a onu Hz. Hadi (imam Ali en-Naki a.s) ve Hz. Askeri (imam Hasan el-Askeri a.s)'ın ashabı içerisinde zikreetmiştir, Necaşi r.a da onun Ebu Cafer es-Sani (imam Muhammed et-Taki a.s)'dan rivayet ettiğini bildirmiştir ama imam Rıza a.s'dan rivayet ettiğini açıkca söylememiş, sadece böyle söyleyenlerinde mecutluğuna işaret etmiştir. yani, mütekaddim rical alimlerinden onun imam Rıza a.s'ın ashabından olduğunu söyleyen yoktur. ama eğer sahih bir sened ile Fazl b. Şazan r.a'ın kendisinden imam Rıza a.s'dan duyuş olduğu kanıtlana bilirse şu halde onun imam Rıza a.s'ın ashabı içerisinde olduğu da ıspat edilmiş olacaktır.

bu konuda Fazl b. Şazan'nın kendi beyanını Şeyh Saduk r.a hasen sened ile "Uyunu ahbar er-Rıza a.s" ve "İleluş Şerai" kitaplarında rivayet etmiştir. Şeyh Saduk bu kitaplarında Fazl b. Şazan'dan bazı şeylerin sebepleri hakkında uzun bir rivayet aktarmaktadır. rivayetin sonunda ravi Fazl b. Şazan'a bu hükümlerin kaynağını sorar ve bunun üzerine Fazl bunları imam Rıza a.s'dan duyduğunu bildirmektedir.

[img height=350 width=224]http://velayet.files.wordpress.com/2013/01/fazl-sema-riza-a-s-saduk.jpg[/img][img height=350 width=224]http://velayet.files.wordpress.com/2013/01/fazl-sema-riza-a-s-saduk1.jpg[/img][img height=350 width=224]http://velayet.files.wordpress.com/2013/01/fazl-sema-riza-a-s-saduk2.jpg[/img]

resimde gördüğünüz Şeyh Saduk r.a'ın "Uyunu ahbar er-Rıza a.s" kitabıdır, işaretlediğim yerde şu ifadeler var:

• [li]حدثنا عبد الواحد بن محمد بن عبدوس النيسابوري العطار رضي الله عنه قال: حدثنا علي بن محمد بن قتيبة النيسابوري قال: قلت للفضل بن شاذان لما سمعت منه هذه العلل: أخبرني عن هذه العلل التي ذكرتها عن الاستنباط والاستخراج، وهي من نتائج العقل أو هي مما سمعته ورويته؟ فقال لي: ما كنت لاعلم مراد الله تعالى بما فرض ولا مراد رسول الله (ص) بما شرع وسن ولا أعلل ذلك من ذات نفسي بل سمعتها من مولاي أبي الحسن علي بن موسى الرضا عليهما السلام المرة بعد المرة والشئ بعد الشئ فجمعتها فقلت له: فأحدث بها عنك عن الرضا عليه السلام قال: نعم
  bana Abdulvahid b. Muhammed en-Nişaburi el-Attar r.a anlattı, dedi ki: bana Ali b. Muhammed b. Kuteybe en-Nişaburi anlattı, dedi ki: Fazl b. Şazan'a dedim ki: "Bu söylediğin sebepler istinbat edip çalışarak aklınla verdiğin sonuçlar mıdır, yoksa işitip de riayet ettiklerin midir?" bana dedi ki: "Ben Allah’ın farz ettiklerinin sebeplerini anlayabilecek birisi değilim. Rasulullah s.a.a'in de yaptıklarına ve sünnet ettiklerinin nedenini bilmiyorum. Onların sebeplerini kendim bilip de söylemedim, aksine bunları mevlam Ebul Hasan Ali b. Musa er-Rıza a.s'dan bir bir değişik yerlerde ve değişik münasebetlerden dolayı işitip daha sonra da bir arada topladım." Fazl'a dedim ki: "Bunları senin vasıtanla imam Rıza a.s'dan nakletmeme izin veriyor musun?" dedi ki: "Evet, izin veriyorum" dedi.
  
  حدثنا الحاكم أبو محمد جعفر بن نعيم بن شاذان النيسابوري رضي الله عنه عن عمه أبي عبد الله محمد بن شاذان، عن الفضل بن شاذان أنه قال: سمعت هذه العلل من مولاي أبي الحسن بن موسى الرضا عليهما السلام فجمعتها متفرقة وألفتها
  Cafer b. Nuaym r.a bana amcası Muhammed b. Şazan'dan, o da Fazl b. Şazan'dan anlattı, dedi ki: "ben bu ahkamın sebeplerini mevlam Ebul Hasan Ali b. Musa er-Rıza a.s'dan dağınık, çeşitli yerlerde ve değişik münasebetlerden dolayı işittim; daha sonra toplayarak kitap haline getirdim."
  
  Şeyh Saduk r.a, "Uyunu ahbar er-Rıza a.s", 2/127-128[/li]

görüldüğü gibi Fazl b. Şazan r.a imam Rıza a.s'dan değişik yerlde defalarca duyduğunu bildirmektedir ki, bunu Saduk r.a ondan 2 sened ile rivayet etmiştir ve ilk sened hasendir. binaenaleyh, Fazl r.a'ın imam Rıza a.s'dan olan rivayetleri mürsel değil müsned'dir.

velhadulillahi Rabbil alemin.