masumlar a.s'ın ashabı r.a'ın hadis ilimlerine dair telif ettiği kitaplar

[Elmeddin er-Rafizi]

BİSMİLLAHİR RAHMANİR RAHİM
HAMD OLSUN ALEMLERİN RABBİNE
VE SELAM OLSUN MEVLAMIZ MUHAMMEDE VE TERTEMİZ EHLİ BEYTİNE

geçen yazımızda da belgelerle ortaya koyduğumuz üzere hadislerin doğrusunu yanlışından ayırt etmek için masumlar a.s bize kurallar öğretmiştirler. aynı şekilde masumlar a.s'ın ashabı olan ilk İslam/Şia alimleri de öyle o dönemlerden bu yana hadisleri ayıklamak için çalışmış, rical, diraye, tabakat, hadis ihtilafı ve bu gibi çeşitli alanlarda kitaplar yazmışlardır. inşaAllah bu konuda masumlar a.s'ın döneminden yazılmaya başlanan bu kitaplar hakkında bilgi vermeye çalışacağız.

[Elmeddin er-Rafizi]

Ynt: masumlar a.s'ın ashabı r.a'ın telif ettiği rical kitapları

1. rical ve tabakat kitapları:

1-1. Ubeydullah b. Ebi Rafi’nin rical kitabı: bu kitap İslam tarihinde yazılmış ilk rical kitabıdır. kitabın yazarı Hz. Ali a.s’ın ashabından ve hazretin katibi olan Ubeydullah b. Ebi Rafi’dir.

hakkında genel bilgi: Ubeydullah b. Ebu Rafi Hz. Ali a.s'ın ashabındandır, Hz. Muhammed et-Taki ve Hz. Ali en-Naki a.s'ın ashabından olan hadis ve rical alimi Berki r.a kendi rical kitabında onun hakkında diyor ki:

• [li]و من خواص أصحاب أمير المؤمنين عليه السلام من مضره :
  Mudar (kabilesin)'den olan, Müminlerin Emiri (imam Ali a.s)'ın has sahabeleri:
  
  عبيد الله بن أبي رافع : كاتب علي عليه السلام.
  Ali a.s'ın katibi Ubeydullah b. Ebu Rafi
  
  Berki r.a, "Rical", sayfa 4[/li]

aynı şekilde Şeyh Tusi r.a da kendi "Rical" kitabında onun Ali a.s'ın ashabından olduğunu ve hazretin katipliğini yaptığını bildirmiştir. yine Şeyh Tusi r.a "Fihrist" kitabında diyor ki:

• [li]عبيد الله بن أبي رافع رضي الله عنه كاتب أمير المؤمنين عليه السلام
  Ubeydullah b. Ebu Rafi radiallahu anh, Müminlerin Emiri (imam Ali a.s)'ın katibidir.
  
  Şeyh Tusi r.a, "Fihrist", sayfa 107, 456-cı ravi[/li]

buraya kadar verdiğimiz bilgilerden Ubeydullah r.a'ın Hz. Ali a.s'ın sahabesi ve katibi olduğu öğrendik. Berki r.a onun "has sahabelerden" olduğunu bildirmiş, Tusi ise hakkında "radiallahu anh/Allah ondan razı olsun" demiştir ki, bunlar onun kadri yüce ve sika (güvenilir) olduğunu göstermektedir.

aynı şekilde nasibi rical alimleri de Ubeydullah r.a'ın Hz. Ali'in katibi ve sika (güvenilir) olduğunu doğrulamıştırlar (bkz: Hatib, "Tarihi Bağdad", 10/304, 5453-cü ravi; ibni Hibban, "es-Sikat (güvenilirler)", 5/68, 3893-cü ravi).

Ubeydullah'ın kitapları: Ubeydullah r.a 2 kitap telif etmiştir. bunlardan birisi fıkıh hakkında olup imam Ali a.s'ın verdiği hükümleri içerir ki, bu kitabın adı "Mümilerin Emiri a.s'ın hükümleri"dir. diğer kitap ise rical hakkındadır ki, bu kitabın da adı "sahabeler r.a'dan Müminlerin Emiri a.s ile birlikte Cemel, Sıffın ve Nehrevana şahit olanların isimleri" şeklindedir. Şeyh Tusi onun biografisinde her 2 kitabı zikrederek diyor ki:

• [li]له كتاب قضاياأمير المؤمنين عليه السلام، أخبرنا به أحمد بن عبدون عن أبي بكر الدوري عن أبي الحسن محمد بن جعفر بن محمد بن الحسين بن جعفر بن الحسن بن الحسن بن علي بن أبي طالب عليه السلام قال حدثنا أبي، قال حدثنا أحمد بن عبد المنعم العيني، قال حدثنا الحسن بن محمد بن محمد الحسين البجلي، قال حدثنا علي بن محمد بن القاسم الكندي عن محمد بن عبيد الله بن أبي رافع عن أبيه عن جده عن أمير المؤمنين عليه السلام و ذكر الكتاب بطوله، و له كتاب تسمية من شهد مع أمير المؤمنين عليه السلام الجمل و صفين و النهروان من الصحابة رضي الله عنهم، رويناه بالإسناد عن الدوري عن أبي الحسين زيد بن محمد الكوفي عن أحمد بن موسى بن إسحاق، قال حدثنا ضرار بن ضرد عن علي بن هاشم بن البريد عن محمد بن عبيد الله بن أبي رافع عن عون بن عبيد الله عن أبيه، و كان كاتب أمير المؤمنين عليه السلام
  onun "Mümilerin Emiri a.s'ın hükümleri" adlı kitabı vardır ki, bu kitabı Ahmed b. Abdun bana Ebu Bekir ed-Duri’den, o da Ebul Hasan’dan, o babasından, o Ahmed b. Abdulazim’den, o Hasan b. Muhammed el-Beceli’den, o Ali b. Muhammed el-Kindi’den, o Muhammed b. Ubeydullah’dan, o babasından, o dedesinden, o da Müminlerin Emiri a.s’dan rivayet etmiştir. ve onun "sahabeler r.a'dan Müminlerin Emiri a.s ile birlikte Cemel, Sıffın ve Nehrevana şahit olanların isimleri" adlı bir kitabı daha vardır ki, bunu da önceki isnad ile Duri Ebul Hasan el-Kufi’den, o Ahmed b. Musa’dan, o Dırar b. Derrad’dan, o Ali b. Hişam’dan, o Muhammed b. Ubeydullah’dan, o da babasından rivayet etmiştir.
  
  Şeyh Tusi r.a, "Fihrist", sayfa 107, 456-cı ravi[/li]

aynı şekilde nasibi alimleri de Ubeydullah r.a'ın böyle bir kitabı olduğunu doğrulamış ve hatta kendi rical kitaplarında onun kitabından alıtılar yapmıştırlar. mesela nasibi hadis alimi Taberani "Mucem el-Kebir", 2/259'da ve ibni Esir "Esedul Gabe", 1/266'da Cabir b. Enes hakkındaki bilgiyi Ubeydullah r.a'ın kitabından alıntılamıştır.

[Elmeddin er-Rafizi]

Ynt: masumlar a.s'ın ashabı r.a'ın hadis ilimlerine dair telif ettiği kitaplar

1-2. Hasan b. Mahbub r.a'ın "Meşeyha" kitabı: bu hadis hocaları (şeyhleri) hakkında yazılmış bir kitaptır.

müellif hakkında genel bilgi: bu kitabın müellifi Hasan b. Mahbub es-Serrad r.a'dır. Hz. Kazım ve Hz. Rıza a.s'ın ashabından olan sika (güvenilir) bir alimdir. Berki r.a "Rical" kitabında onu Hz. Kazım a.s'ın ashabı içerisinde zikr ederek diyor ki:

• [li]أصحاب أبي الحسن موسى بن جعفر عليه السلام
  Ebul Hasan Musa b. Cafer a.s'ın ashabı:
  
  الحسن بن محبوب السراد
  Hasan b. Mahbub es-Serrad
  
  Berki r.a, "Rical", sayfa 48[/li]

Keşşi r.a da kendi rical kitabında onun Hz. Kazım ve Hz. Rıza a.s'ın ashabından olup ashabul icmaya dahil olan alimlerden birisi olduğunu bildirmiştir. Keşşi r.a diyor ki:

• [li]تسمية الفقهاء من أصحاب أبي إبراهيم و أبي الحسن الرضا عليهما السلام
  Ebu İbrahim (imam Musa el-Kazım a.s) ve Ebul Hasan er-Rıza (imam Ali er-Rıza a.s)’ın ashabından olan fakihlerin tanıtımı
  
  أجمع أصحابنا : على تصحيح ما يصح عن هؤلاء و تصديقهم، و أقروا لهم بالفقه و العلم و هم ستة نفر آخر دون الستة نفر الذين ذكرناهم في أصحاب أبي عبد الله (عليه السلام) ، منهم يونس بن عبد الرحمن، و صفوان بن يحيى بياع السابري، و محمد بن أبي عمير، و عبد الله بن المغيرة، و الحسن بن محبوب، و أحمد بن محمد بن أبي نصر، و قال بعضهم مكان الحسن بن محبوب الحسن بن علي بن فضال و فضالة بن أيوب، و قال بعضهم مكان ابن فضال عثمان بن عيسى، و أفقه هؤلاء يونس بن عبد الرحمن و صفوان بن يحيى
  ashabımız şu kişilerden sahih olarak rivayet edilenlerin sahih olduğunu ve açıklamalarını doğrulamada ittifak içerisinde olup onların fakihliğini vurgulamaktadırlar, Onlar sırasıyla şunlardan ibarettir: Yunus b. Abdurrahman, Savfan b. Yahya, Muhammed b. Ebu Umeyr, Abdullah b. Muğire, Hasan b. Mahbub, Ahmed b. Muhammed b. Ebi Nadr. Bunların içinde de en fakihi Yunus b. Abdurrahman ve Savfan b. Yahya'dır.
  
  Keşşi r.a, "Rical", sayfa 6/556, №1050[/li]

Şeyh Tusi r.a da onu Hz. Kazım a.s'ın ashabı ve Hz. Rıza a.s'ın ashabı bölümünde zikrederek diyor ki:

• [li]الحسن بن محبوب السراد، ويقال: الزراد، مولي، ثقة
  Hasan b. Mahbub es-Serrad ve ez-Zerrad da denilmiştir. mevalidir, sika (güvenilir)'dir.
  
  Şeyh Tusi r.a, "Rical", sayfa 334
  
  الحسن بن محبوب السراد، مولي لبجيلة، كوفي، ثقة
  Hasan b. Mahbub es-Serrad, Becelilerin mevalisi, Kufeli, sika (güvenilir)'dir.
  
  Şeyh Tusi r.a, "Rical", sayfa 354[/li]

Hasan b. Mahbub'un rical kitabı: Hasan b. mahbub değişik konularda kitaplar telif etmiştir. kitaplarından birisi de hadis ilmi ile ilgili olan "Meşeyha" kitabıdır. Şeyh Tusi r.a "Fihrist" kitabında diyor ki:

• [li]الحسن بن محبوب السراد و يقال له الزراد، و يكنى أبا علي، مولى بجيلة، كوفي ثقة، روى عن أبي الحسن الرضا عليه السلام و روى عن ستين رجلا من أصحاب أبي عبد الله عليه السلام، و كان جليل القدر، و يعد في الأركان الأربعة في عصره و له كتب كثيرة، منها كتاب المشيخة
  Hasan b. Mahbub es-Serrad, "ez-Zerrad" da denilmiştir. künyesi Ebu Ali'dir, Becelilerin mevalisi, Kufeli bir sika (güvenilir)'dir. Ebul Hasan er-Rıza (imam Ali er-Rıza a.s)'dan ve Ebu Abdullah (imam Cafer es-Sadık a.s)'ın ashabından 20 kişiden rivayet etmiştir. kadri yüce birisidir, onun bir çok kitabı vardır. onlardan birisi de "Kitabul Meşeyha"dır.
  
  Şeyh Tusi r.a, "Fihrist", sayfa 46-47, 151-ci ravi[/li]