Halife Osman'ın Dönemi
Osman, Afrika fetihlerinden elde edilen humusu bir defa-sında Abdullah b. Sad b. Ebu Serh'e verdi. İkinci kez Mervan b. Hakem'e verdi. İbn Esir kendi Tarih'inde der ki:
Abdullah'a birinci gazvenin humusunu verdi. Mervan'a bütün Afrika'nın fethedildiği ikinci gazvenin humusunu verdi.
İbn Ebi'l-Hadid şöyle diyor:
Osman, Trablusgarb'tan Tanca'ya kadar Batı Afrika fethinden elde edilen ganimetlerin tamamını hiçbir Müslümanı ortak etmeden Abdullah b. Ebu Serh'e verdi.
Taberî der ki:
Osman, Abdullah b. Sa'd'ı Afrika'ya gönderdiğinde onun Afrika'da yaptığı anlaşmalardan biri, iki milyon beş yüz yirmi bin dinar karşılığında "Cercir"le yaptığı uzlaşmaydı.
Ve devamında der ki:
Abdullah b. Sa'd 300 kintar* altın karşılığında sulh etti.. Osman onun tamamının Hakem veya Mervan ailesine veril-mesini emretmiştir.
İbn Abdulhakem, Futuh-u Afrika adlı kitabında şöyle rivayet eder:
Muaviye b. Hüdeyc Afrika'da üç savaş yapmıştır. Bunların ilki Osman'ın öldürülmesinden önce, hicrî 34 senesinde gerçekleşti. Ve Osman bu savaşın humusunu Mervan'a verdi. Bu savaşı halkın çoğu bilmez bile.
Belazurî, halkın Osman'ın gidişatına itirazları konusunda ve Suyutî de Tarih-i Hulefa adlı kitabında şöyle rivayet etmişler-dir:
Osman Afrika'nın humusunun Mervan'a verilmesini yazdırdı.
Abdullah b. Zübeyr şöyle rivayet eder:
Osman hicretin 27. yılında bizi savaşmak için Afrika'ya gönderdi. Abdullah b. Sa'd b. Ebu Serh büyük ganimetler ele geçirdi. Osman bu ganimetlerin humusunu Mervan b. Hakem'e verdi.
Yine şöyle rivayet edilir:
Mervan, Medine'de evini yapıp bitirince bir grup halkı yemeğe davet etti. Davet edilen kişiler arasında Musavver de vardı. Mervan onlarla konuşurken söz arasında dedi ki: "Vallahi bu evim için Müslümanların malından hatta bir dirhem veya bir dirhemden ziyade harcamadım." dedi. Bunun üzerine Musevver dedi ki: "Susup yemeğini yemen senin için daha hayırlı olur. Zira sen bizimle beraber Afrika savaşına katılırken bizden daha az mal-mülk ve köleye sa-hiptin; hepimizden daha fakirdin. Sonra Osman b. Affan sana Afrika'nın humusunu verdi; halktan sadaka toplamayla da görevlendirince Müslümanların mallarını da kendine aldın…"
Osman'ın Baki'de defnedilmesini engelleyen Hazrec kabilesinden Eslem b. Evs b. Bucret el-Saidî bu konuda şöyle demiştir:
Halkın Rabbi olan Allah'a yemin ederim
Allah Teala hiçbir mahluku boş bırakmamış,
Sen geçmişlerin sünnetine aykırı davranıp
Lânetli (Hakem'i) davet edip kendine yakınlaştırdın.
Haksız yere Mervan'a halkın humusunu verdin
Umumî otlakları kendi otlağın ettin. Eğanî'de şöyle geçer:
Mervan 500 bini aşkın ganimet humusuyla bir alış-veriş yaptı. Osman onun tamamını Mervan'a bıraktı. Bu da halkın Osman'a itiraz konularından biri oldu. Abdurrahman b. Hanbel b. Mulil de bu konuda şiirler söylemiştir.
Halife Osman'ın humusla ilgili içtihatları bunlardır.
Fakat Osman'ın Hz. Resulullah'ın (s.a.a) bıraktığı mirasındaki içtihadı konusunda ise Ebu'l-Fidâ ve İbn Abdurabbih şöyle demişlerdir (ifade Ebu'l-Fidâ'nındır):
Osman Fedek'i Mervan'a vermiştir. Oysa o da Fatıma'nın Ebu Bekir'den talep ettiği Resulullah'ın (s.a.a) bıraktığı sadakasıydı.
İbn Ebi'l-Hadid der ki:
Osman Fedek'i Mervan'ın mülkiyetine geçirmiştir. Oysa Fatıma babasının vefatından sonra onu gerek miras yoluyla, gerekse de hibe yoluyla talep etmiş, ancak, kendisine bir şey verilmemişti.
Ebu Davud ve Beyhakî kendi Sünen'lerinde, Ömer b. Abdulazi-z'in Fedek konusunda şunları dediğini kaydetmişler-dir:
Ömer halife olunca Fedek'te, kendisinden öncekiler (Re-sulullah ve Ebu Bekir) gibi tasarrufta bulunmuş, o şekilde devam edilmiştir. Sonra Osman onu Mervan'ın mülkiyetine geçirmiştir.
Beyhakî hadisin tamamını zikrettikten sonra demiş ki:
Fedek, Osman b. Affan döneminde Mervan'ın mülkiyetine geçmiştir. Sanki Osman, Resulullah'tan (s.a.a) bu konuda nakledilen, "Allah bir Peygamber'i bir rızıkla rızıklandırırsa, o rızk Peygamber'den sonra onun makamına geçen kişiye kalır." rivayetini tevil etmiş ve kendisi bu rızka ihtiyacı olmadığı için onu akrabalarına tahsis ederek onlara sıla-ı rahim etmiştir!
İbn Abdurrabbih ve İbn Ebi'l-Hadid şöyle demişlerdir (ifade İbn Abdurrabbih'indir):
Resulullah (s.a.a) Medine çarşısındaki Mehzur'u Müslümanlara tasadduk etti. Sonra Osman onu Haris b. Hakem'in (Mervan'ın kardeşinin) mülkiyetine geçirdi.
* * *
Bunlar, Talife Osman'ın humus ve Hz. Resulullah'ın (s.a.a) mirası konusundaki içtihadından bize ulaşanlardır. Ancak halkın Osman'ı eleştirip, ona karşı kıyam etmesinin iki sebebi vardır:
Birincisi; ondan önceki halifeler bu malları genel kamunun giderlerine harcıyorlardı. Osman ise bu malları kendi yakınlarına tahsis etmişti.
İkincisi; Osman'ın akrabaları ve aile fertlerinin İslâm'ın nezdin-deki konumlarıdır
Osman, Afrika fetihlerinden elde edilen humusu bir defa-sında Abdullah b. Sad b. Ebu Serh'e verdi. İkinci kez Mervan b. Hakem'e verdi. İbn Esir kendi Tarih'inde der ki:
Abdullah'a birinci gazvenin humusunu verdi. Mervan'a bütün Afrika'nın fethedildiği ikinci gazvenin humusunu verdi.
İbn Ebi'l-Hadid şöyle diyor:
Osman, Trablusgarb'tan Tanca'ya kadar Batı Afrika fethinden elde edilen ganimetlerin tamamını hiçbir Müslümanı ortak etmeden Abdullah b. Ebu Serh'e verdi.
Taberî der ki:
Osman, Abdullah b. Sa'd'ı Afrika'ya gönderdiğinde onun Afrika'da yaptığı anlaşmalardan biri, iki milyon beş yüz yirmi bin dinar karşılığında "Cercir"le yaptığı uzlaşmaydı.
Ve devamında der ki:
Abdullah b. Sa'd 300 kintar* altın karşılığında sulh etti.. Osman onun tamamının Hakem veya Mervan ailesine veril-mesini emretmiştir.
İbn Abdulhakem, Futuh-u Afrika adlı kitabında şöyle rivayet eder:
Muaviye b. Hüdeyc Afrika'da üç savaş yapmıştır. Bunların ilki Osman'ın öldürülmesinden önce, hicrî 34 senesinde gerçekleşti. Ve Osman bu savaşın humusunu Mervan'a verdi. Bu savaşı halkın çoğu bilmez bile.
Belazurî, halkın Osman'ın gidişatına itirazları konusunda ve Suyutî de Tarih-i Hulefa adlı kitabında şöyle rivayet etmişler-dir:
Osman Afrika'nın humusunun Mervan'a verilmesini yazdırdı.
Abdullah b. Zübeyr şöyle rivayet eder:
Osman hicretin 27. yılında bizi savaşmak için Afrika'ya gönderdi. Abdullah b. Sa'd b. Ebu Serh büyük ganimetler ele geçirdi. Osman bu ganimetlerin humusunu Mervan b. Hakem'e verdi.
Yine şöyle rivayet edilir:
Mervan, Medine'de evini yapıp bitirince bir grup halkı yemeğe davet etti. Davet edilen kişiler arasında Musavver de vardı. Mervan onlarla konuşurken söz arasında dedi ki: "Vallahi bu evim için Müslümanların malından hatta bir dirhem veya bir dirhemden ziyade harcamadım." dedi. Bunun üzerine Musevver dedi ki: "Susup yemeğini yemen senin için daha hayırlı olur. Zira sen bizimle beraber Afrika savaşına katılırken bizden daha az mal-mülk ve köleye sa-hiptin; hepimizden daha fakirdin. Sonra Osman b. Affan sana Afrika'nın humusunu verdi; halktan sadaka toplamayla da görevlendirince Müslümanların mallarını da kendine aldın…"
Osman'ın Baki'de defnedilmesini engelleyen Hazrec kabilesinden Eslem b. Evs b. Bucret el-Saidî bu konuda şöyle demiştir:
Halkın Rabbi olan Allah'a yemin ederim
Allah Teala hiçbir mahluku boş bırakmamış,
Sen geçmişlerin sünnetine aykırı davranıp
Lânetli (Hakem'i) davet edip kendine yakınlaştırdın.
Haksız yere Mervan'a halkın humusunu verdin
Umumî otlakları kendi otlağın ettin. Eğanî'de şöyle geçer:
Mervan 500 bini aşkın ganimet humusuyla bir alış-veriş yaptı. Osman onun tamamını Mervan'a bıraktı. Bu da halkın Osman'a itiraz konularından biri oldu. Abdurrahman b. Hanbel b. Mulil de bu konuda şiirler söylemiştir.
Halife Osman'ın humusla ilgili içtihatları bunlardır.
Fakat Osman'ın Hz. Resulullah'ın (s.a.a) bıraktığı mirasındaki içtihadı konusunda ise Ebu'l-Fidâ ve İbn Abdurabbih şöyle demişlerdir (ifade Ebu'l-Fidâ'nındır):
Osman Fedek'i Mervan'a vermiştir. Oysa o da Fatıma'nın Ebu Bekir'den talep ettiği Resulullah'ın (s.a.a) bıraktığı sadakasıydı.
İbn Ebi'l-Hadid der ki:
Osman Fedek'i Mervan'ın mülkiyetine geçirmiştir. Oysa Fatıma babasının vefatından sonra onu gerek miras yoluyla, gerekse de hibe yoluyla talep etmiş, ancak, kendisine bir şey verilmemişti.
Ebu Davud ve Beyhakî kendi Sünen'lerinde, Ömer b. Abdulazi-z'in Fedek konusunda şunları dediğini kaydetmişler-dir:
Ömer halife olunca Fedek'te, kendisinden öncekiler (Re-sulullah ve Ebu Bekir) gibi tasarrufta bulunmuş, o şekilde devam edilmiştir. Sonra Osman onu Mervan'ın mülkiyetine geçirmiştir.
Beyhakî hadisin tamamını zikrettikten sonra demiş ki:
Fedek, Osman b. Affan döneminde Mervan'ın mülkiyetine geçmiştir. Sanki Osman, Resulullah'tan (s.a.a) bu konuda nakledilen, "Allah bir Peygamber'i bir rızıkla rızıklandırırsa, o rızk Peygamber'den sonra onun makamına geçen kişiye kalır." rivayetini tevil etmiş ve kendisi bu rızka ihtiyacı olmadığı için onu akrabalarına tahsis ederek onlara sıla-ı rahim etmiştir!
İbn Abdurrabbih ve İbn Ebi'l-Hadid şöyle demişlerdir (ifade İbn Abdurrabbih'indir):
Resulullah (s.a.a) Medine çarşısındaki Mehzur'u Müslümanlara tasadduk etti. Sonra Osman onu Haris b. Hakem'in (Mervan'ın kardeşinin) mülkiyetine geçirdi.
* * *
Bunlar, Talife Osman'ın humus ve Hz. Resulullah'ın (s.a.a) mirası konusundaki içtihadından bize ulaşanlardır. Ancak halkın Osman'ı eleştirip, ona karşı kıyam etmesinin iki sebebi vardır:
Birincisi; ondan önceki halifeler bu malları genel kamunun giderlerine harcıyorlardı. Osman ise bu malları kendi yakınlarına tahsis etmişti.
İkincisi; Osman'ın akrabaları ve aile fertlerinin İslâm'ın nezdin-deki konumlarıdır