Kültürel inkilap

[gulistan_2]

islam dini zuhur ettigi ilk günlerden itibaren bilime fevkalade önem vermis, bilim ögrenmeyi her müslümanin dini vazifeleri arsinda sayms ve bu amacla da iblim, kültür ve ögreniminin belli bir grubun ekelind tutulmasini yasaklayarak bilim ve hikmet sahiplerini, bildiklerini baskalarina da ögretmeye ve degerli ögrenciler yetisirmeye tesvik etmistir.

sevgili islam peygamberi s.a.a bilim ve ögretim knuuna ahlaki ve ferdi acidan herkesi tesvk etmekle kalmamis, mülümanlarin bilgi ve egitim seviyelerini yükseltebilmek icin pratikt de her firsattan yararlanmistir. yüce islam peygamberinin müslümanlara okuma yazma gretme ve onlarin bilgili olmasini saglama yolunda ne kadar titiz oldugunu görebilmek iin islam taihine bakmak yeter:

Bedir savasinda müslümanlar mekke müsriklerini yenmis, ircogunu da esir almisti. esirler arasinda, gerekli meblagi ödeyerek kurtulabilecek parasi olmayanlardan bazisinin okuma yazma biliyor olmasi hz.Resuullahin dikkatini cekmisti; "on müslümana okuma yazma ögreten bir müsrikin serbest birakilaagini" buyurdugunda, herkes sevindi; cok gecmeden bir cok sahabe okuma yazma ögrenmisti.

Resulullah tarafindan ilim sehrinin kapisi olarak tanitilan hz.Ali nehcul belagadaki bir konusmasinda islam devletinin önemli sorumluluklarindan birinin de bilim ve kültrün yayilmasina ardimci olmak oldugunu hatirlatir ve söyle der:

"ey cemaat! sizin benim üzermde, benim de sizin üzernizde hakkim vardir. sizin benim üzerimde ki hakkiniz daima hayir ve iyiliginizi istemem, gerekli ögütlerde bulunmayi sizden esirgememem, gelirinizin ve milli servetlerin artmaini saglamam ve cehalet icinde yüzmenizi önleyip, görgülü terbiyeli ve kültürlü olmanizi saglamak icin caba göstermemdir...! (nechul belaga serhi, ibni ebil hadid c.2 s.189)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Abbasi haifesi memun h.k. 215'te bagdatta, rasathanesi ve zengin bir kütüphanesi de bulunan büyük bir bilimevi (beytulhikmet) acmis vebu bilimevine, bugünkü parayla bir milon dolri askin (200 bin dinar) para harcamis ve dönemin cesitli bilimlerine vakif olan ve cok iyi dil bilen mütercim ve bilginlei dogun maaslarla bu ögreim merkezine istihdam etmisti ki bu isimler arasinda huneyn, bohtisa, ibn-i tarik, ibn-i mukaffa, haccac b. matar, sergis rassi gibi bilim adamlari vardir (medeniyet tarihi, Will Dorant c.11 s.147)

Halife memun; ibn-i tarik ve haccac b. matar gibi bir cok dili mükemmel bilen arastirmacilari edebiyat, tip, felsefe, matematik, astronomi, fizik vb. bilimlerle ilgili hint, pehlevi, keldani, süryani, yunan,latin ve fars dilleride yazilmis kitaplari ulup bagdata göndermeleri icin yabanci ülkelere yolladi, böylece kisa zamandabagdat kütüphanesi dünyanin en degerli ve en nadideeserlerinin bulundugubir bilim hazinesine dönüstü. 20 yy. ansiklopedisi, c.6 s.329'da bu sahislarin bagdata gönderdigi kitaplarin miktainin "100 deve yükü" oldugu kayitlidir

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

evet, bastanbasa bütün avrupada bir tek kültür ve egitim birimi yokken müslümanlarin shirlerinde cok syida bilim, kültür ve egitim merkezleri vardi ve bütün bilim dallarinda uzmanlar ve mahir üstatar yetistirilmisti.

hacli savaslarinin baslamasiyla birlikte islam medenieti ve aydin islami düsünceler islam sinirlarinin ötesine akmaya basladi ve cehalet karanligina gömülmüs olan ortacag avrupasi islam bilimlerinden doyasiya faydalanma firsati dogmus oldu.

prof. gustave lebon söyle diyor:
"kitap ve kütüphanenin avrupada hcir anlam ve deger tasimadigi ve bastanbasa avrupada bulunan kitap sayisinin, bazi kilise ve manastirdaki dini konulu 500 civarindaki eserden ibaret oldugu dünlerde müslüman ülkeerde bircok kütüphane ve bu kütüphanelerde de sayisiz kitap vardi. sirf bagdattaki blimevinde 4 milyon cilt kitap oldugu bilinmektedir. kahiredeki saray kütüphanesinde 1 milyon, sam trablusunun kütüphanesinde de üc milyon kitap vardi. o günlerde müslümanlarin elinde bulunan ispanyada her yil 70 ila 80 bin cilt kitap yazilip piyasaya sürülmekteydi" (islam ve arap medeniyeti tarihi c.3 s.329)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

G.Lowastranser söyle yazar:
"mustasariye üniversitesinin cok görkemli bir binasi vardi. mükemmel sekilde dösenmis ve en iyi techizatla donanmis bu üniversite binasi cok genis bir alan üzerine bina edilmisti; ilam dünyasinda benzeri olmayan bir inaydi bu...bu üniverstede hukuk derseri verilen dört fakülte vardi, her fakültede 75 ögrenci okuyordu; ögretim görevlileri farkliydi ve ögrenim de parasizdi. ögretim üyeleri devletten dolgun maas aliyorlardi. ayrica toplam sailari 300 olan bu ögrencilere de her ay birer altin dinar burs verilmekteydi. üstelik üniverstenin yemekhanesinde her gün beli miktarda ekmek ve et veriliyordu. ibnul firatin da belirttigi gibi bu üniversitenin kütüphanesinde cesitli dillerde ve cesitli bilim dallarinda cok degerli kitaplar vardi ve kütüphane bütün ögrencilere acikti. üniversite, bu kitaplardan nüsha cikarmak veya not almak isteyenlere ücretsiz olarak kagit ve kalem veriyordu. üniversitenin cok temiz bir hamami ve hastanesi bile vrdi. her gün bir doktor üniversiteyi ziyaret edip ögrencilere ugrar, hastalarini bizzat ziyaret ve vizite eder, recete gerekiyorsa hemen orada yazardi. ambar ve kilerler gerekli malzemeler, yiyecek, icecek ve ilac doluydu. asil hayret verici olani bu muazzam ilmi gelisme, bunca techizat, teskilat ve blimde kaydedilen bu büyük basarinin, avrupanin cehalet icinde yüzdügü 13. yüzylin baslarinda vuu buluyor olmasidir." (islam mirasi s.230)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Dr. Max Merihouf söyle yazar:
"islambul (istanbul) camiilerinde 80'den fazla büyük kütüphane var. bu kütüphanelrde cogu, ikinci bir nüshasi olmayan cok degerli ve eyazmasindan hazirlanmis on binlcerce kitap bulunuyor. kahire, dimask, musul, bagdat, hindistan ve iranda da cok muazzam kütüphaneler var ki, henüz bu kütüphanelerdeki nefis elyazmasi eserlerin belli bir fihristi cikarilmis degildir. cok az sayida elyazmasi bassilmis ve tercüme, talik ve aciklamali nüshasi cikarilmistir. hatta batida bulunan islami eser ve risalelerin en önemli bölümünü ihtiva eden ispanyanin eskurpal kütüphanesinden bile tam bir fihrist cikarilmmistir bugüne kadar...yillardir yapilan arastirmalar sonucu ulasilan bilgiler, islam dünyasinin bilimler tarihini önemli ölcüde aydinlatmis olsa da bunlarin yeterli olmadigi ve gelecek nesilleirn islam dünyasinin bilim gücü kousunda daha yeni seyler ögrenecegi apacik ortadadir" (islam mirasi s.230)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Prof. Gustav Lebon diyor ki:
"müslümanlarin bilim ve ögrenim konusunda gösterdigi azim ve ciddiyet gercekten takdire sayandir. müslümanlar bir sehri fethettiklerinde ilk isleri oraya bir cami ve onun hemen yaninda da bir okul acmakti. fethedilen topraklarda bircok okul ve egitim merkezi vardi. Benjamin Towol (öl.1173) iskenderiye de 20 okul ve egitim merkezi gördüünü yazar. bu okul ve egitim merkezlerinin yani sira bagdat, kahire, kurtuba vb. daha bircok sehirde laboratuar, rasathane, büyük kütüphaneler ve cesitli arastimalar icin gerekli her nevi techizatlari bulunn fevkalade donanimli modern üniversiteler vardi. sirf endülüsteki kütüphane sayisinin 70 ila 80 civarinda olugu bilinmektedir. kurtubada 2. el-hakim kütüphanesinda 600 bin cilt kitap vardi. bunlarin 44'ü bu kütüphanedeki kitaplarin fihristini icermedeydi. müslümanlarda bilim bu seviyeye gelmisken, bundan tam 400 yil sonra akilli sarlin pariste actigi devlet kütüphanesine koymak icin bütün avrupa da bulabildigi kitap sayisi 900'ü gecmemistir ki, bunlarin da ücte biri hristiyanlik ve dini meselelerle ilgili kitaplardi" (islam ve arap medeniyeti s. 557-558)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

"müslümanlarin insanliga yaptigi hizmet, arastirma ve buluslarla bilimin ilerlemesini saglayip ona yeni bir ruh kazandirmaktan ibaret degildir. bunun yani sira kitalar yazip okullar ve üniversiteler acarak ilmi bütün dünyaya cömertce sunmus olmalaridir da ayni zamanda...avrupanin bilim, fen ve maarifine müslümanlarin bu yolla bulunduklari muazzam katkiyi inkar edebilmk mümkün degildir. daha sonraki bahislerimizde müslümanlarin ilmi ve edebi eserlerinden söz ederken onlarin asirlar boyu avrupaya nasil ögretmenlik ve öncülük yaptigini, hatta eski roma ve yunan bilim ve fenlerinin bile müslümanlar araciligi ile avrupaya yayildigni belgeleriyle anlatacagiz" (age s.562)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Bir baska yazar da söyle der:
"avrupanin cehalet, bilgisizlik, bedbahtlik ve barbarlgin pencesinde kivrandig ortacagin son dönemlerinde avrupa ülkeleirnin kral ve derebeyleri tedavi olmak icin islam ülkelerine geliyorlardi. islam ülkelerindeki üniversite ve egitim merkezlerinde, bilim ögrenmek icin elen bircok avrupali ögrenci vardi. islam ülkeleri; bagdat, kahire, konstantiniye, kurtuba ve iskenderiye gibi devrin en modern techizatlariyla donanmis modern laboatuar ve dershaneleriolan üniversitelere sahip olmakla iftihar etmekteydi"

(20.yy ansiklopedisi c6)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

jozef Mc. cop, ilk dönem müslümanlarin ilmi ve kültürel ilerleyisi konusunda söyle yaziyor.
"...islam toplumunun alt grubu olan fakir kesimler bile kitap alabilmek icin yiyecek ve giyeceklerinden tasarruf ediyor, eski ve köhnemis elbiseleri giymekten cekinmiyorlardi. bir iscinin öylesine zengin bir kütüphanesi vardi ki, bilim adamlari bile onun kütüphanesi vardi ki, bilim adamlari bile onun kütüphanesinden faydalanmaktaydi. ibn-i halleka-n'in vefiyyatul-ayaninda adi gecen büyük bilim adamlarinin cogu toplumun alt kesimi olan azat edilmis köleler veya onlarin cocuklaridir. keza, o dönemin ünlü sairleri ve edebiyatcilari arasinda cok sayida kadinda vardi"

-ispanyada müslümanlarin görkemi s.170-

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Endülüs müslümanlarinin parlak kültür ve mdeniyetleriyle bilim sahasindaki göz kamastirici ilerlemeleri nehruyu da hayran birakmistir:
"...kurtuba, bir milyonluk nüfusuyla cok büyük bir sehirdi; eni 20 km., boyu 40 km. olan büyük bir bagi andiriyordu. irili ufakli 60 bin saray ve kösk, 200 bini askin normal evin bulundugu bu dev sehirde 80 bin magaza ve dükkan, 3800 cami ve 700 hamam oldugu kayitlidir. bu rakamlar mübalagali gibi görünse de, kurtubanin o günün sartlarindaki konumunu göstermesi acisindan önemlidir"

"bu sehirde cok sayida kütüphane vardi, bunlarin en önemlilerinden biri olan kraliyet kütüphanesinde 400 bin kitap bulundugu bilinmektedir. kurtuba üniversitesinin ünü bütün avrupaya, hatta bati asya illerine kadar yayilmisti. bu sehirde ögrencilerden para almadan ücretsiz ders veren bircok okul vardi"

"bir tarihcinin su cümlesi cok carpicidir: müslümanlarin yönettigi ispanya da hemen herkes okuma yazma biliyordu, oysa ayni yillarda hristiyan avrupada incili okuyabilen bir avuc papazdan baska okuma yazmasi olan kimse yoktu. hatta aristokrat ve sözde soylular arasinda bile tahsilli birine ratlamak mümkün degildi."

-dünya tarihine bakis s.413 Nehru'nun cevahir adli eseri-

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

TIP

Dr. mirhauf müslümanlarin tip biliminde kaydettigi ilerlemeyi söyle anlatir:
"hacli savaslarinda müslümanlarin, avrupali doktorlara güldügü ve onlarin bilgi ve teknigini cok ilkel bulduklari kayitlidir.

hristiyanlar, müslümanlaarin bu bilim gücünden faydalanabilmek icin ibn-i sina, cabir, hasan b. haysan ve razinin kitaplarini ltainceye cevirdiler, mütercimi belli olmasa da, bu ceviri eserler bugün mevcuttur. keza 16. yy'da ibn-i rüsd ve ibn-i sinanin kitaplari italyada da tercüme edildi ve bu kitaplar italyayla fransa üniversitelerinde ana ders kitaplari olarak okutuldu.

Razinin vefatindan sonra ibn-i sina, bilim dünyasinda bir yildiz gibi parlamaya basladi (hk.370-429) cesitli bilimlerde uzman olan ibn-i sina bircoklari tarafindan bugün de felsefe ve fizik bilimlerinin otoritesi olarak bilinirken onun tip dalindaki ünü, bütün avrupada dilden dile dolasmaktaydi.

(islam mirasi s.116)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Dr.Mirhouf bir baska yerde söyle der:
"kaldi ki ibn-i sinayla raziden baska ebul kays-i endülüsi, ibn-i zeha endülisi, abbas irani, ali b. rizvan misri, ibn-i butlan bagdadi, ebu mansur muvaffak herati, ibn-i vefiyd ispanyai, maseviyye bagdadi, ali bin isa bagdadi, ammar musalla ve endülüslü ibn-i rüsd gibi daha bir cok seckin ve mahir doktor islam beldelerinin cesitli noktalarinda yasadiklari halde ünleri bütün avrupaya yayilmis ve bu bilim adamlarinin bütün eserleri defalarca latince ve diger avrupa dillerine cevrilmistir. bugün bile batida bicok bilim merkezinde bu kitaplar ana kaynak olarak kullanilmaktadir

müslümanlar bircok bilim dalinda cagdaslari olan diger bilim adamlarini geride birakmis ve avrupanin hayranligini kazanmistir. müslümanlar avrupaya ayak bastiginda avrupalilar henüz veba mikrobunun varligindan bihaberdi; nitekim ispanyollar vebayi ilahi bir bela olarak niteliyor ve günahkar kullarin cezalandirilmasi olarak degerlendiriyorlardi. vebanin bulasici bir hastaliktan baska bir sey olmadigini avrupaya ögretenler, müslümanlardir.

-age, s.118...age. s.128)

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Dr. mirhauf, ibn-i sinanin "kanun" adli ünlü kitabi hakkinda söyle yazar:
"bu kitap tip dalinda islam dünyasinin nadide saheserlerinden biridir. 15. yy.'in sonlarinda bu kitap avrupada tam 16 kez basildi. bu baskilarin 15'i latince, biri ibranicedir. ayni kitabin, 16. yy'da 20'den fazla baski yapmasi ibn-i sinanin kanun adli tip kitabinin ilmi degerini ortayakoymaya yetmektedir saniriz.

bu kitaba latince ve ibranice dillerinde yazilan serh ve aciklamalar da bir hayli fazladir. kanun 17. yy'in ikinci yarisina kadar avrupada defalarca basildi ve üniversitelerde ana ders kitabi olarak okutuldu. tip sahasinda hicbir kitabin bu kadar etkili olmadigi bilinmektedir. tip ilminde kaydedilen bunca ilerlemeye ragmen bu kitabin hala en önemli kaynaklar arasinda yer almasi bunun en bariz delilidir.

-age.s.118-

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Will Dorant söyle yaziyor:
"müslüman tip uzmanlarinin en ünlüsü ve öncelikli olanu Muhammed b. zekeriya razidir. yazdigi iki yüzden fazla eserin cogu tipla ilgili olup her biri birer saheserdir. Razinin kitaplari arasinda ikisinin apayri bir yeri vardir:

1- sucicegi ve kizamik: bu kitap önce latinceye sonra da diger avrupa dillerine cevrildi ve 1948'den 1866'ya kadar, yani 4 asir boyunca 40 defa cesitli dillerde basildi.

2- el-havi'l kebir: Razinin bir ömür boyu yaptigi ilmi arastirmalarla tibbi deneylerinin ürünü olan bu eser tip bilimiyle ilgili hemen hemen bütün bilgileri kapsamaktadir. tamami 20 cilt olan bu muazzam eserin bugün sadece 10 cildine ulasilabilmistir. el havinin 5 cildi göz hastaliklariyla ilgilidir. bu kitap 1279'da latinceye cevrildi ve 1542'de 5 baski yapti. Tip dalinda en önemli kaynak oldu. 1394'te paris tip fakültesi kütüphanesine alinan 9 ana kaynaktan biridir

-medeniyet tarihi, w.dorant, c.7 s.759-

[gulistan_2]

Ynt: Kültürel inkilap

Dr. Gustave Lebon da söyle der:
"cerrahi teknigini gelistiren de yine müslümanlar olmustur. avrupadaki okullar, yakin bir gecmise kadar müslümanlarin bu daldaki tasnifini esas almistir. hatta yeni buluslardan biri olan anestezi ve ameliyat olacak hastayi bayiltma teknigi müslüman hekimlerin asirlarca kullandigi bir tekniktir aslinda, müslüman hekimler "bezr'ul-benc" denilen bir bitkiyle hastalarini bayiltiyorlardi.

uzun süreli atesleri düsürmek icin soguk su ve buz kullanan ilk hekim razidir. ayrica kalp sektelerinde hacamat ve sirta bardak atma, civa merhemi, dikiste hayvan bagirsagindan yapilma ince iplikler kullanma vb. bircok bulusun sahibi de yine razidir.

-islam ve arap medeniyeti s.637-
-age. s. 630-