dini reform ve dinde islah projeleri

[gulistan_2]

T.C de C.H.P döneminde islam dini ile kemalizm'in karmasi yeni bir din meydana getirilmek itenmistir.

kemalizm adina yapica bir tür yeni islamcilik olarak gündeme getirilmek istenenlerin basinda dinde reform veya dini isla projeleri gelmektedir. gündeme getirilmek istenen projelerle islam ve din: dinlikten cikarilmakta veadeta yeni bir idn olarak halka sunulmaktadir.

iste bu yeni din ve yeni islam, mete tuncay'in ifadesiyle kemalizim olmaktadir.

daha 1925-1926 yillarinda baslatilmak istenen ve fakat zaman olmadigindan gündeme getirilemeyen "dinde reform" haraketlir ilk sinyalini 15 ve 22 Mart 1926 tarihinde, istanbul göztepe camiinde vermisti. göztepe camii imami haci cemaleddin efendi, türkiyede bu tarihlerde ilk türkce namazi kildirarak ve ilk türkce hutbeyi okuyarak adindan epeyce bahsettirmis ve türkiyede yogun tartismalara konu olmustu.

dinde ve ibadetlerde yenilestirmeye yönelik bu hareketten iki sens sonra, 20 haziran 1928 yilinda, cok daha genis bir sekilde "dini reform ve dinde islah projesi" gündeme geldi. üstelik bu proje bir devlet kurulusu olan darul fünun ilahiyat fakültesi tarafindan gündeme geldi. yani bir din kurumu -zamanina göre- olan ilahiyet fakültesi, islami zamana uydurmak teklifleriyle ortaya cikmisti.

20 haziran 1928 yilinda, istanbul üniversitesi ilahiyat fakültesinde bir grup hocanin bu tarihte basina dagittigi ve cumhuriyet halk partsi hükümetine verdigi "ibadti zamana uydurmak ve islamiyeti islah" adli proje söyle idi:

[gulistan_2]

Ynt: dini reform ve dinde islah projeleri

1- Demokrasi sahasinda tecelli eden muazzam türk inkilabi; lisani, ahlaki, hukuki, iktisadi bütün ictimai müesseseleri ile baslica iki manzara bütün ictimai müesseselerin millilesmesi. binaenaleyh, cemiyetimiizin hayatinda ilme ve makulata at olan bütün mevzular aklin ve ilmin selahiyeti kurtulmakta ve milli tesanüde dahil olmaktadir. türk inkilabi lisanda, ahlakta, hukukta, iktisatta yaptigi bütün taavvüllerin mebdeini ilmin makuliyetinden ve milli hayatin feyzinden almistir.

2- din de ictimai bir müessesedir. diger ictmai müesseseler gibihayatin zaruretlerine katlanmak, tekamülün serini ovaamak zorundadir.
bu tekamül gerci dinimizin tabiat-i esasiyesi haricinde olmayacaktir. fakat bununla dinimizn ilmi, iktisadi ve bedii emirleri her ne olursa olsun bütün eski sekillere ve eski örflere merbut ve tekamül kudretinden mahrum kalacagini düsünmek hatadir. binaenaleyh türk demokrasisinde din de muhtac oldugu inkisafi ve hayatiyeti göstermelidir.

3- böyle bir islahat imkani mevcut olmakla beraber, bunun sirrilerin la akli ve fevri olan tesirlerinden beklemek, bugünkü cmiyetlerin sartlarina göre bir imkansizliktir. dini yayat da ahlaki ve iktisadi hayat gibi ancak ilmi tefekkürler ve ilmi usullerle islah eidlmelidir ki, diger müesseselerle hamahenk bir surette hususi ve sahsi feyzini verebilsin. bu islahat icin encümenimizin tasavvur ettigi tedbirler sunlardir:

[gulistan_2]

Ynt: dini reform ve dinde islah projeleri

saniyen ibadetin seklinde:
mabetlerimiz temiz, muntazam, kabil-i ziyaret ve kabil-i iskan bir hale getirilmelidir. mabetlerde siralar, elbiselikler tesis edilmeli ve temiz ayakkabilarla mabedlere girilmesi tervic edilmelidir. bu, dini islahatin ibadete ait olan sihhi sartidir.

saniyen ibadetin dilinde:
ibadet lisani türkce olmalidir. ayinlerin, dualarin, hutbelerin türkce sekilleri kabul ve istimal edilmelidir. bunlar yalniz hafizanin sermayesi olarak degil, mektup ve muharrer olarak dahi istimal edilebilmelidir. ve mabetlerde bu esasta teskilat yapilmalidir.

salisen ibadetin sifatinda:
ibadetin son derece bedii, müheyyic ve ruhani bir sekilde yapilmasi temin edilmeliir. bunun icin usulü dairesinde teganniye müsait müezzinle, imamlar yetistirmek lazimdir. ayrica mabetlere musiki altelerinin kabulü dahi lazim gelir. mabetlerde ilahi mahiyetinde asri ve enstrümental musikiye kati ihtiyac vardir.

Rabian ibadetin fikriyatinda:
hutbelerin matbu sekilleri kafi degildir. hitabet kiraaten ayri bir seydir, hutbelere mühim bir mahiyet, dogudan dogruya ilmi, yahut iktisadi fikirler degil, dogrudan dogruya dini olan kiymetler ve makullerdir.

bunu verebilecek olan insanlar hitabete muktedir din filozoflaridir. bu mertebede hatiplerimiz ilahiyat fakültesi vasitasi ile kafi miktarda yetisinceye kadar, haricte olan din mütefekkirlerinden ve din filozoflarindan istifade etmek lazimdir. bunlar haricinde yapilacak hizmet, din edebiyatinin ve din felsefesinin tesisidir.

Bu maksadi eski sekliyle ne dogrudan dogruya ilmi kelam, ne dorudan dogruya tasavvuf temin edemez. asil mühim olan sey, ne kurani kerimin türkcesi ne de bu türkcenin tasnif ve tensk edilmis seklidir.

mühim olan sey, kuranin ve islam dininin beseri ve mutlak mahiyetini gösteren bir rüyettir. simdiye kadar bu yapilmamistir. kurani kerim bu gözle görülüp kuvvani (dinamik) bir zeke ile anlasilmadikca akl-i mahz ve mantik-i mücerred ile anlasilamaz. bütün islahatin tahakkuku icin ilmi bir merkez tarafindan vücuda getirilecek olan tatbikat projesinin ihzari lazim gelir. bu ilim merkezi ilahiyat fakültesidir...

komisyon baskani olan profesör köprülüzade mehmet fad, bsina bu hususta asagidaki izahati vermistir:

"dini reformun amaci, bugünkü hayatin bütün öteki alanlarinda yer alan aktif gelisme sürecine dini de uydurmaktir. tamamlamaya calistigimiz bu programi üniversite yönetim kuruluna havale edecegiz. metin daha sonra milli egitim bakanligina sunulacaktir"

[gulistan_2]

Ynt: dini reform ve dinde islah projeleri

Din degil, Dinsizlik ögretisi!

Dinde reform ve ibadetleri zamana uydurarak islamiyeti islah! etme yarisina girenlerden, görüldügü gibi din adina dinle hic mi hic alakasi olmayan ve aslinda dinsizlik ögretisine dayanan fikirler bulmak mümkündür:

"..mabetlerde, camilerimizde, siralar, elbiselikler-gardroblar tesis edilmeli ve ayakkabilarla mabedlere girilmesi önemle tavsiye edilmelidir..."

"...ibadet lisani türkce olmali, ayinlerin (herhalde ibadetler denilmek isteniyor), dualarin ve hutbelerin türkcelestirilmis sekilleri kabul edilmeli ve uygulamaya konulmalidir..."

"musikisinaslarin gözetiminde teganniye yönelik güzel sesli imam ve müezzinler yetistirip, ibadetlerin daha ruhani bir sekilde yapilmasi saglanmalidir. bunun icinde ibadetlerdeki ruhanilige yardimyi olmasi acisindan, camilerimize musiki aletlerinin; saz, kanun, keman, piyano, darbuka, ney, vs. gibi aletlerinin konmasi gerekmektedir..." (1928 de bunlari arzulayanlar üzülmesinler, C.H.P.nin yapamadigini 1991 subatinda ayasofya camiinde yunus emre orotoryasi adi altinda sagci ve muhafazakar ! gecinen ANAP'in icraatiyla bu arzulari gerceklestirilmistir)

"ibadetlerin ilahi mahiyetinde asri ve enstrümental musiki (klasik ve hafif bati müzigi denilmek istenior galiba!) esliginde yapilmasina katiyyen ihtiyac vardir..."

"...secd yerleri yerden 20-25 cm. yükseklikte kurularak, secde makaminin yüksekligine, ulviligine ! uygun davranslar gerceklestirilmis olur. böylece ayakkabilarla cami iclerinde geziilirken, secde mahallerine bsilmamis olur.!"

"....kuranin ve kelamcilarin anlattigi gibi ve ne de tasavvufcularin izah ettigi gibi olmadigini beyanla, türklere uygun ! bir tarzda kuran felsefesi gelistirilmelidir..."

"..bütün bu "dini istihal projesi"nin gerceklestirilmesinde en etkili iki devletkurulusu biri darul funun ilahiyat fakültesi, digeri istanbul devlet konservatuvaridir"

20 haziran 1928 yilinda gündeme gelen ve daha öncede bazi devlet erkaniyla, bazi din erkani arasinda müzakere edilmis olan bu projelerin, dini gelistirmek adina deigl, aslinda dini batirmak ve dini yok etmek adina yapildigi, bir diger ifadesiyle "vahiy dini" olan islam yeine, yeni bir beseri din (yeni islam) ortaya cikarmak adina yapildigi oradadir. tüm batili arastirmacilar bu yeni die "kemalizm" adini vermislerdir.

dinin ve Allahu tealanin tüm izlerinin silinmeye calisildigi türk toplumuna yeni bir din lazimdi. en azindan laik inkilapcilara daha bilimsel, gözle görülebilen yeni bir ilah ve din lazimi. bunun icin hemen olusturulmaga calisildi. Allah yerine yni ilah atatürk. islam yerine yeni din kemalizm, bu dinin mabedleri de halk evleri idi.

inkilaplarin en hizli yillarinda atatürkün ilahligi cesitli sairler ve yazarlar tarafindan dile getirilmisti...
"yoktan var ediyordu. tanri gibi herseyi"...

(yusuf ziya ortac, 1933)

nitekim bu durum atatürk öldükten sonra da devam ettirilmege calisildi. kendisinin gömüldügü anitkabirin yapimi icin olusturulan komisyonun calismasi sonucu yayimlanan bildirinin birinci maddesi su sekildeydi: "ziyaretgah, binlerce türkün atasi önünde egilerek saygilarini sunmasina ve bagliligini bildirerek gcmesine elverisli olacaktir"
(nurettin can gülekli, anitkabir rehberi, ankara 1981. sh.24)